Waarom je "van dankbaar naar strijdbaar" moet lezen

In ‘Van Dankbaar naar Strijdbaar’ vertelt Bilal Ben Abdelkarim over de emancipatiestrijd van Marrokanen in België en Nederland. Via persoonlijke verhalen en verhalen over de AEL van Dyab Abou Jahjah maakt de lezer kennis met de coming of age van een generatie Marrokanen in Nederland. Dit perspectief is onmisbaar in de strijd voor een beter en anders Nederland.

Voordat ik het boek verder wil introduceren en reviewen wil ik eerst benadrukken dat dit een onderwerp is van belang. Allochtonen in Nederland hebben een achtergestelde positie op veel manieren, en hun stemmen worden steevast uit het publieke debat geweerd. Dit boek is een oproep aan hen die geweerd worden om zich niet te laten weren. Linkse organisaties weten nog maar weinig deze groep mensen een stem te geven. Dit is in sommige gevallen door onkunde, maar in andere gevallen door onwil. Als we streven naar een rechtvaardige samenleving is het noodzakelijk als de ‘witte’ politieke instituten hier verandering in brengen.

De rellen van Amsterdam Nieuw West hebben laten zien hoe groot de woede richting de politiek is onder jongeren. “A riot is the voice of the unheard”. Het is de hoogste tijd dat deze woede gekanaliseerd wordt op een constructieve manier. Niet om trams in brand te zetten en ruiten in te gooien, maar om verandering af te dwingen en om het politieke establishment te dwingen om te luisteren.

In deel 1 vertelt de schrijver over zijn (familie)achtergrond, in deel 2 over de politieke strijd van de Arabieren van de AEL en in deel 3 legt hij een analyse voor de huidige tijd voor.

Identiteit en achtergrond

Van dankbaar naar strijdbaar is een vlot geschreven boek van 190 pagina’s. In het eerste deel vertelt Bilal over zijn achtergond en zijn jeugd. Het begint bij het begin: in deel 1 gaat het boek voornamelijk over de eerste generatie Marrokaanse migranten en over de plaats waar zij vandaan komen. Het is een persoonlijk verhaal; we krijgen deze informatie toegediend via anekdotes en omschrijvingen uit zijn familiegeschiedenis. Dit stuk van het boek is rijk aan context en verteld over allerlei onderwerpen. Het gaat over dekoloniale vrijheidsstrijd, de pizzaria van zijn vader, de fixatie op schoolprestaties, hoe de Islam doorgegeven werd en over Kanaleneiland. Op het einde van dit deel verplaatst de vertelling zich grotendeels naar Nederland en de jongerencultuur waarin hij volwassen werd. We worden teruggezogen naar het Nederland van Pim Fortuyn, Raymzter en internetfora. Na 9/11 vindt de ‘extreemrechtse kentering’ plaats, en het moslimzijn wordt gedemoniseerd. Ook de eerste Marrokaanse opiniemakers worden geïntroduceerd.

De Arabisch-Europese Liga

In deel 2 wordt het boek politieker en komt de Arabische-Europese Liga (AEL) uitgebreid aan bod. Deze club met Dyab Abou Jahjah als markante voorman weet de tongen goed los te maken. Hoewel schrijver Bilal nooit lid is geweest, geeft hij aan wat voor emanciperende werking deze groep heeft gehad op hem. De AEL sprak diens eigen mening uit en kwam op tegen het onrecht die zij ervaarden. De oprichters van de AEL waren eerst actief bij socialistische vakbonden en dergelijke organisaties, maar liepen hier tegen een muur van witheid op. Hierna vonden zij hun weg naar culturle instituten van migranten. Ook hier waren ze niet tevreden omdat zij noodzaak zagen in een politieke beweging. dit werd dus de AEL. Ze spraken zonder blad voor de mond tegen de achterstelling van migranten en voor sociale rechten. Zij spraken zich uit tegen de assimilatiepolitiek die vond dat migranten hun eigen identiteit moesten uitwissen. Deze club werd al gauw de ergste vuiligheid verweten. Zelfs nazivergelijkingen bleven niet uit.

De AEL had vier pijlers van hun visie: Identiteit, trots, empowerment en verantwoordelijkheid. Bilal gaat in het boek uitgebreid op elke pijler in. Arabieren, moslims, migranten moesten hun identiteit omarmen, trots zijn op hun achtergrond, strijden voor sociale rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid nemen over hun eigen emancipatie. Emancipatie krijg je niet van een softlinkse wethouder of een NGO-werknemer, maar dat eis je op door jezelf te manifesteren. De AEL had ook meningen over het Midden-Oosten. In het verleden leefde de ideologie van het Arabische nationalisme. Na de dekolonisatie van de Arabische wereld moesten Arabische landen een federatie vormen, waarin de verschillende bevolkingen in dit gebied relatief autonoom konden opereren, maar er samengewerkt werd aan een sterk blok die niet overheerst kon worden zoals voorheen. De Arabische federatie zou welvaart brengen en een periode van ontwikkeling inluiden. De schrijver stelt vast dat deze stroming gefaald is in haar doelstellingen.

Palestina is uiteraard ook een belangrijk thema. De AEL was zeer uitgesproken tegen het vestigingskolonialisme van Israël en kaartte de Palestijnse zaak ferm aan. Dit werd, net zoals nu, gedemoniseerd met aantijgingen van antisemitisme en terrorismesympathie. De AEL erkende niet dat de Zionistische entiteit bestaansrecht heeft. De recente ontwikkelingen lijken mij voldoende reden om hun gelijk daarin te erkennen.

Het boek schenkt aandacht aan de hetze die tegen de AEL gevoerd werd. Hier zet de auteur een uitstekende verdediging neer en legt de hypocrisie en leugens goed bloot. Dit soort hetzes zijn de gangbare tactiek van hen die niet willen dat mensen zichzelf emanciperen.

Wat nu?

In deel 3 komen we aan in het nu. Met de lessen die Bilal Ben Abdelkarim heeft getrokken uit zijn achtergrond, jeugd en de AEL-tijd maakt hij een analyse.Hij bespreekt de opkomst van extreemrechts en hoe het politieke centrum dit gefaciliteerd heeft. Aan de hand van Gramsci kijkt hij naar de ontwikkelingen in de ‘bovenbouw’, de cultuur. Zo komt hij tot een felle kritiek van de identiteitspolitiek van ‘het volk’, waar de PVV en consorten over spreken.

Bilal is van mening dat veel PVV-achterban ‘genezen’ kan worden. De pijn die het racisme van extreemrechts veroorzaakt komt onvoldoende in beeld maar wordt enkel bestempeld als ‘racistisch’. Hij stelt dat we moeten leren samenleven zonder de ‘thought crimes’ van anderen te willen verbannen. Door samen te leven en ruimte te bieden voor gesprekken met mensen met onwelgevallige meningen komen we verder, aldus Bilal.

Het laatste hoofdstuk is een betoog voor burgerlijke betrokkenheid. Het is belangrijk om jezelf te laten horen en ruimte in te nemen. Je moet strijden voor verandering, want ze geven het niet cadeau. Hij merkt op dat de AEL een grote psychologische verandering teweeg heeft gebracht. Het leerde moslimmigranten dat ze mochten en konden nadenken over politieke thema’s, waar ze hiervoor zichzelf afzijdig hielden van de politiek. Met dit boek wil de schrijver hier op voortbouwen.

“Wij zijn hier en blijven hier. Het is nemen of te nemen. Laten is geen optie”.

Mijn reflectie op het boek

Het grootste kritiekpunt wat ik heb op dit boek is op wat er niet in staat. Het boek laat nog veel ruimte voor verdere analyse over. Zo komt de rol van de geopolitieke verhoudingen in de demonisering van moslims en Arabieren nauwelijks aan bod. Zelf denk ik dat dit een belangrijke oorzaak is van extreemrechts. Omdat Israël gelegitimeerd en gesteund dient te worden, moeten Arabieren wel zwartgemaakt worden als terroristen en extremisten. Als er een te humaan beeld van moslims en Arabieren zou ontstaan, zou de onderdrukking van de Palestijnen pijnlijk duidelijk worden. Daarnaast is er ook een economisch motief. Wanneer de rechten van een bepaalde groep onder druk staan, zijn ze makkelijker te exploiteren en zullen ze eerder genoegen nemen met kruimels.

De verbindende conclusie steun ik ten dele. Hoewel veel achterban van extreemrechts wel degelijk te genezen is met verbinding en open gesprekken, denk ik dat de militantie van de AEL juist de ruimte bood voor Arabieren/moslims om zich te manifesteren als volwaardig mens in plaats van als stereotype. Daarnaast bood de militante houding perspectief aan een groep die niet gehoord wordt en steevast wordt buitengesloten. Het bood een perspectief op WEL gehoord worden en wel dingen afdwingen. Dit blijft nodig.

Conclusie

Al met al is dit boek een startstuk. Het gaf aan mij, als witte Nederlander, een goede inkijk in de beleveniswereld van Bilal. Het is een prachtig boek. Het is persoonlijk, uitgesproken en inspirerend. De schrijver heeft duidelijk een rijke intellectuele achtergrond en in het boek passeren ook diverse citaten van bijzondere mensen, van Rosa Luxemburg en Gramsci tot Appa en Frank Boeijen.

De oproep die dit boek impliciet maar ook expliciet doet steun ik van harte. Echte bevrijding kan alleen door jezelf bewerkstelligd worden. Actief burgerschap, je mengen in het publieke debat, is noodzakelijk voor werkelijke bevrijding. De AEL heeft hierin destijds het voortouw genomen. Hoewel sommige belangrijke elementen in dit thema nog onbesproken zijn gebleven, is het een fantastische bijdrage. Ik hoop dat de auteur, maar zeker ook anderen, verder borduren op dit verhaal. Dit vat is nog lang niet leeg.