Een helder en concreet antwoord: een kritiek op ‘Bijdrage ROOD aan De Socialisten’

Een helder en concreet antwoord: een kritiek op ‘Bijdrage ROOD aan De Socialisten’

Laatst heeft het ROOD-bestuur zijn antwoorden op de vragen van de redactiecommissie van De Socialisten gepubliceerd. De verschillende antwoorden op de vragen vormen de basis voor de teksten die de redactiecommissie opstelt voor de conferentie van De Socialisten op 25 september (meld je vooral aan!). In deze bijdrage geef ik een paar kritiekpunten op het stuk van het ROOD-bestuur.

Voordat ik dat doe wil ik eerst benadrukken dat ik het goed vind dat het bestuur iets heeft geschreven en ook op de site heeft gepubliceerd. De aanstaande conferentie is heel belangrijk omdat we daar knopen kunnen gaan doorhakken over hoe het verder moet met het losse en kwetsbare netwerk van socialisten dat we nu hebben. Om tot een goed resultaat te komen is het nodig dat iedereen zich goed voorbereidt. We moeten van te voren discussiëren en standpunten durven innemen, niet alleen als individu maar ook als organisatie. Verder wil ik benoemen dat dit geen zure aanval is van een oud-voorzitter die gewoon baalt dat zijn termijn is afgelopen. Natuurlijk is het aan het nieuwe bestuur om een nieuwe politieke lijn uit te zetten. Ik vind alleen niet dat ik me daarom op de vlakte moet houden, zeker niet bij een belangrijke discussie als deze. Het is dan ook een kameraadschappelijke kritiek, en ik hoop dat het ROOD-bestuur dat ook zo ervaart.

Deze kritiek bestaat uit twee punten. Ten eerste het gebruik van wat ik maar ‘marxistische toverformules’ noem: abstract en wollig formuleren zonder duidelijk te maken wat je er concreet mee bedoelt. In het verlengde daarvan denk ik dat het stuk onvoldoende duidelijk maakt wat er op dit moment met De Socialisten moet gebeuren. Moet er nu al een partij komen, en zo ja, op welke basis van eenheid dan?

Marxistische toverformules

Een goed voorbeeld van het gebruik van marxistische toverformules is het antwoord op de derde vraag van de redactiecommissie. Die vraag zelf is namelijk heel concreet: "Welke thema's zouden prioriteit moeten hebben bij het opbouwen van De Socialisten en hoe gaan we ons concreet op de lange termijn inzetten voor die thema's?" Een concreet antwoord op deze vraag ontbreekt echter. Het bestuur noemt drie thema’s (klimaat, anti-discriminatie en anti-imperialisme) maar werkt niet uit hoe De Socialisten ermee aan de slag kunnen en blijft verder vooral hangen in vaagheden:

“De thema’s die nu maatschappelijk relevant zijn kunnen over een paar maanden alweer op een laag pitje staan. Hoewel het belangrijk is om actief te zijn in de sociale beweging moeten we deze niet alleen volgen in het pad dat ze neemt, maar moeten we ook zelf thema’s op de kaart zetten en indien het kan een beweging rondom dat thema te organiseren.”

“Hierbij kunnen wij als socialistische organisatie punten aandragen die in het liberale status quo niet eens door mensen gezien worden als mogelijkheid, maar daadwerkelijk uitkomst bieden, denk hierbij aan een planeconomie.”

“Ongeacht welke thema’s uiteindelijk gekozen worden is het van belang dat we in ons werk met deze thema’s onze visie, strategie en principes op de voorgrond zetten: waarom is het juist onze politieke strijd die antwoord biedt op het probleem?”

Helder schrijven is een kunst. Het is altijd moeilijker om een ingewikkeld onderwerp (zoals de toekomst van De Socialisten) in ‘simpele’ taal uit te leggen dan te blijven hangen in moeilijke woorden en abstracte zinnen. Toch moeten we altijd proberen om onze teksten zo duidelijk mogelijk te schrijven. Zo kunnen meer mensen het begrijpen en maken we politiek toegankelijker.

Bij marxisten zie je tegelijkertijd een ander probleem. Omdat we ons wereldbeeld baseren op een overkoepelende abstracte theorie (het marxisme) willen we daar graag naar verwijzen, zeker als het gaat om ‘interne’ teksten. Over die abstracte analyse zijn we het immers allemaal (grotendeels) eens, dus het maakt je tekst overtuigender voor andere marxisten als je veel naar algemene marxistische uitgangspunten verwijst. Hier is in beginsel niks mis mee, het is goed als je kan laten zien dat je concrete analyse ergens op gebaseerd is. Er zijn echter wel twee grote valkuilen, die ik in het stuk van het ROOD-bestuur allebei zie terugkomen.

In de eerste plaats geldt die extra overtuigingskracht bijna alleen voor andere marxisten. Je moet al een redelijke basis hebben in marxisme en het er bovendien mee eens zijn voordat zulke verwijzingen zin hebben. Binnen ROOD zien veel mensen zichzelf als marxist maar in een organisatie met veel nieuwe leden die nog weinig marxistische scholingen hebben gevolgd is het de vraag of dergelijke verwijzingen effectief zijn. Bovendien is het gericht aan de conferentie van De Socialisten, waar mensen zullen zijn met allerlei verschillende theoretische achtergronden en kennisniveaus. Daarom denk ik niet dat het in dit geval werkt.

De tweede valkuil is dat je blijft hangen op het abstracte niveau zonder het concreet te maken. Dat voelt namelijk relatief veilig. Eigenlijk hoef je alleen maar de abstracte punten die eerder al zijn vastgesteld te herhalen en bovendien is iedereen het daar toch al ongeveer mee eens. Het ROOD-bestuur geeft zelf aan dat het zich baseert op het programma en eerdere ALV-besluiten. Dat is goed terug te zien in de tekst, een aantal formuleringen volgen vrij letterlijk uit die bronnen maar worden vervolgens niet concreet toegespitst op de actuele situatie. Bij het antwoord op vraag 3 worden algemene principes over de strategie van ROOD herhaald, maar een concreet antwoord op de vraag waar De Socialisten zich mee bezig moet houden ontbreekt.

Als socialisten zullen we uiteindelijk een meerderheid van de mensen moeten overtuigen van onze visie. Daarom moeten we altijd zorgen dat we onszelf zo helder mogelijk uitdrukken. Bovendien is het marxisme veel meer dan een middel om de wereld op een abstract niveau te analysen. Het is voor ons een middel om de wereld mee te veranderen. Daarom moeten we onze analyses en uitgangspunten altijd zo concreet mogelijk maken zodat we er gelijk wat mee kunnen doen. Marxistische toverformules overtuigen bijna alleen andere marxisten. Als je ze gebruikt, zeker voor een meer ‘externe’ tekst, moet je steeds goed uitleggen wat je precies bedoelt. Bovendien moet je altijd zorgen dat je het concreet genoeg maakt om er iets mee te kunnen.

Een partij op welke basis?

Deze kritiek ligt in het verlengde van het vorige punt. Omdat het stuk niet concreet genoeg is, laat het ook in het midden wat precies het plan is voor De Socialisten. In het antwoord op vraag 2 staan een aantal goede punten over interne democratie maar bij vraag 1, over wat De Socialisten toe zou moeten voegen aan het linkse landschap, ontbreekt een helder antwoord. Een paar zinnen geven echter aanwijzingen van wat het ROOD-bestuur met De Socialisten wil:

“Het is voor ons van belang dat er een organisatie is die deze strijd [de politieke strijd van ROOD] belichaamt waar mensen boven de 28 bij kunnen aansluiten, inclusief onze eigen leden die te oud worden voor ROOD.”

“Als ROOD streven wij er naar dat De Socialisten een politieke partij wordt. Deze partij moet het leiden van werkende mensen kunnen belichamen zoals ROOD dat zelf ook voor zich ziet. Hierin moet het leiderschap van de sociale en vakbeweging voorop staan en het democratische proces binnen de vereniging goed gefaciliteerd worden. Deze partij moet zichzelf onafhankelijk organiseren en pal staan voor het klassenbelang. Het meedoen aan verkiezingen is hierin een middel en niet een doel op zichzelf. We willen dus geen organisatie die het winnen van zetels als hoofddoel heeft, dat wil niet zeggen dat we dit niet zouden moeten doen. Maar het wil wel zeggen dat verkiezingen ondergeschikt zijn aan het organiseren van de werkende klasse voor haar eigen belang. Belangrijk voor ROOD is dat De Socialisten als partij een massaorganisatie wordt. Het organiseren voor mensen voor het socialistische project moet centraal staan om de werkende klasse voor haar eigen belang op te laten komen.”

Als ik het goed begrijp valt dit als volgt samen te vatten: De Socialisten moet een massaorganisatie en politieke partij worden die dezelfde politieke strijd voert als ROOD. Deze partij is democratisch en onafhankelijk georganiseerd, staat voor het belang van de arbeidersklasse, heeft facties, gezamenlijke principes die je accepteert in plaats van onderschrijft en zou eventueel meedoen aan verkiezingen maar alleen als middel en niet als doel. Dit zijn op zich interessante punten, waar bijna iedereen in het ROOD het ongetwijfeld mee eens is, maar het zegt weinig over concrete en inhoudelijke stappen nu.

De vraag die de redactiecommissie stelt is “Wat vinden jullie dat De Socialisten toe zou moeten gaan voegen aan het landschap van linkse organisaties die zich bezighouden met linkse partijpolitiek, belangenbehartiging en ideële doelstellingen?” Dat is vooral een inhoudelijke vraag. Er zijn al veel linkse organisaties, wat zou De Socialisten moeten toevoegen? Hoewel het bestuur wel kort ingaat op huidige parlementaire en radicalere linkse bewegingen en dat zij niets bereiken wordt niet expliciet gesteld waarom De Socialisten als politieke partij wel succesvol zou worden[1]. Sterker nog, het bestuur laat een cruciale vraag grotendeels onbeantwoord: als De Socialisten zich om moet vormen in een partij, wat is dan de basis van eenheid? Dat is denk ik één van de cruciale vragen voor de conferentie.

Op inhoudelijk en strategisch gebied noemt het ROOD-bestuur dat er behoefte is aan een ‘volwassen’ organisatie die dezelfde politieke strijd voert als ROOD, dat leiderschap van sociale en vakbeweging voorop moet staan en dat De Socialisten zich onafhankelijk moet organiseren en pal moet staan voor het klassenbelang. Het is lastig om hier concrete punten van eenheid uit te destilleren. Betekent dit dat De Socialisten net als ROOD revolutionair moet zijn en regeringsdeelname met kapitalistische partijen moet afwijzen? Ik denk dat dat binnen degenen die nu actief zijn voor De Socialisten helemaal niet vanzelfsprekend is. Als we met De Socialisten een partij zouden vormen met dat uitgangspunt, denk ik dat best een aantal mensen zal vertrekken, en worden we niet veel meer dan een fusie van de bestaande radicaal-linkse clubs. Er is namelijk nog weinig dat tot nu toe ons bindt, behalve een afkeer van de ondemocratische praktijken en de verrechtsing van de SP.

Een andere optie zou zijn om een partij te vormen die onder andere de kwesties van revolutie en regeringsdeelname in het midden laat. Zo voelt iedereen zich thuis. Het nadeel is alleen dat je die kwesties dan in de praktijk tegenkomt. Niet alleen wanneer je relevant genoeg bent om gevraagd te worden voor een coalitie, maar ook wanneer het gaat om je houding tegenover zaken als de staat en politie bij acties en het formuleren van eisen. Werken we samen met de politie? Eisen we dat de staat (hard) ingrijpt tegen extreemrechts? We kunnen belangrijke kwesties waar veel onenigheid over is niet verstoppen in vage formuleringen, de praktijk zal ons altijd dwingen tot het maken van keuzes.

Ik denk daarom dat we de belangrijke meningsverschillen die er zijn gezamenlijk moeten erkennen en ons verenigen op punten waar we het wel over eens kunnen worden. Op basis van die punten kunnen we gezamenlijk aan de slag: landelijke en lokale actietrajecten opzetten, meedoen in sociale bewegingen, standpunten innemen over bepaalde actuele gebeurtenissen, etc. Als er een bepaalde fundamentele kwestie is waar we het niet over eens zijn kunnen we er voor kiezen om het te laten bij een ‘agree to disagree’. Dan gaan we daar wel als ROOD, CP, Grenzeloos, ISA, een groep individuen of alleen met een lokale afdeling mee aan de slag. Op het moment dat we verder zijn als project en meer onderling vertrouwen hebben gekweekt kunnen we toewerken naar een partij met een fatsoenlijke strategische eenheid, die ook antwoord kan geven op fundamentele vragen als regeringsdeelname. Als er namelijk al een gezamenlijke basis is en we hopelijk meer mensen hebben bereikt, dan zullen deelnemers/leden minder snel weglopen dan nu het geval zou zijn.

De volgende vraag is natuurlijk wat die punten van eenheid zouden moeten zijn. Ikzelf zou me aan willen sluiten bij het voorstel van het bestuur van Communistisch Platform (CP), waar ik zelf lid van ben. Zij stellen eenheid voor op basis van onafhankelijke organisatie van de arbeidersklasse, radicale democratie, sociale revolutie en internationalisme. Ik zal dat hier niet verder uitwerken of toelichten, daarvoor verwijs ik naar de antwoorden van het CP-bestuur op de conferentievragen[2]. Los van wat de punten zijn lijkt het mij in ieder geval het belangrijkste dat alvast nagedacht wordt over de basis van eenheid, ook door het ROOD-bestuur.

Het ROOD-bestuur stelt in de antwoorden op de vragen dat De Socialisten een partij moet worden. De belangrijkste vervolgvraag is dan op welke basis van eenheid deze partij moet worden gevormd. Ik kan me voorstellen dat het lastig is om daar als ROOD-bestuur een antwoord op te geven, gezien dat niet rechtstreeks volgt uit eerdere democratische besluiten van de organisatie. We verkiezen het bestuur echter niet alleen om blind besluiten uit te voeren, maar juist ook omdat we hun politieke inzicht (voldoende) vertrouwen om de juiste strategische en tactische keuzes te maken wanneer dat nodig is. Daarom schrijven bestuurskandidaten een platform. Zelf denk ik dat volledige strategische eenheid op dit moment niet werkt en we onszelf moeten beperken tot een paar (uitgewerkte) punten van eenheid. Dat kan overigens hand in hand gaan met de sterke landelijke democratische structuren die het ROOD-bestuur beschrijft in het antwoord op vraag 2.

Conclusie

Helaas is deze kritiek uiteindelijk langer dan het originele stuk van het ROOD-bestuur. De boodschap die ik wil overbrengen met deze kritiek is dan ook breder dan het oorspronkelijke stuk zelf: marxisten, schrijf helder en concreet! Zo houden we ons werk toegankelijk en zorgen we dat we altijd heldere keuzes maken, zonder ons te verstoppen achter marxistische toverformules. Dat geldt al helemaal wanneer het gaat om iets belangrijks als de toekomst van De Socialisten.

[1] Het zou kunnen dat het bestuur de vooral organisatorische punten ziet als onderscheidend van andere organisaties en dat De Socialisten daarom iets toevoegt. Ik denk alleen niet dat dat overtuigt, mensen sluiten zich over het algemeen niet aan bij een beweging vanwege de goede interne democratie.

[2] De scherpe lezer ziet dat mijn voorbeelden over uitwerking van een standpunt over revolutie overeenkomen met respectievelijk de tweede en eerste vorm van organisatie die het CP-bestuur beschrijft als antwoord op vraag 1. Die modellen volgen uit het perspectievendocument over De Socialisten dat door CP is aangenomen op de laatste algemene vergadering. Als CP’er schrijf ik dit stuk echter niet alleen om CP-dogma’s te herhalen, maar vind ik die modellen in dit geval daadwerkelijk een goed voorbeeld van waarom de visie van het ROOD-bestuur onvoldoende is uitgewerkt. Overigens zijn de antwoorden van het CP-bestuur aangepast nadat een CP-lid opmerkte dat er te veel marxistische toverformules instonden waarvan de gemiddelde persoon niet snapt wat het betekent. Het is een universeel probleem.