Naar de inhoud
Banner

DEMOCRATISERING VAN DE HUISVESTING - DAK BOVEN HET HOOFD, ETEN OP TAFEL

Nieuwsbericht8 maart 2021

ROOD Rotterdam

OORSPRONKELIJKE PUBLICATIE: 29 MEI 2020.

Onze huizenmarkt is in crisis. De vrije sector is onbetaalbaar en de sociale wachtlijst is ontoegankelijk. Terwijl de wachtlijsten en huren stijgen, komen steeds meer mensen in de problemen.

Fatsoenlijk en betaalbaar wonen is in Nederland de afgelopen jaren een weelde geworden die lang niet iedereen heeft. Gezien de urgentie van de huidige situatie is de stille behoefte aan een beweging voor sociale huisvesting sterker dan ooit tevoren.

CIJFERS EN GETALLEN

Uit een onderzoek van Nibud (2019) blijkt dat de huur voor ruim 800.000 huishoudens niet betaalbaar is. Na het betalen van de huur blijven amper financiële middelen over om rond te komen. Met 800.000 huishoudens gaat het om een kwart van alle huurders in heel Nederland. (Woonbond.nl, 2019)

Terwijl sociale huurders (alleenstaanden, mensen met uitkering, mensen van 25-45) duidelijk de meerderheid in dit probleem zijn, wordt de vrije sector ook steeds meer onbetaalbaar. Dit komt omdat verhuurders in de vrije sector de vrijheid hebben om zelf te bepalen onder welke (financiële) voorwaarden zij het huurhuis aan een huurder-in-spé verhuren. Tegelijkertijd lopen ook de wachtlijsten voor de sociale huur op. Velen moeten jaren wachten voordat ze hierbij een woning kunnen krijgen die wel redelijke huren rekent.

DE VRIJE MARKT - VRIJHEID NIET GEGARANDEERD

Het 22e sociale grondrecht (titel: Volksgezond­heid; woonge­le­gen­heid; ontplooiing) volgens de Grondwet van het Koninkrijk der Nederlanden belooft onder andere dat “bevordering van voldoende woongelegenheid voorwerp van zorg der overheid is”. De sociale grondrechten zijn in 1983 toegevoegd aan de grondwet.

Sinds de privatisatie van de woonsector in 1995 (socialevraagstukken.nl, 2013) is er een vrijere woningmarkt ontstaan waar de overheid vrijwel geen toezicht over houdt. Wat zijn de gevolgen hiervan?

De huizenmarkt valt in de handen van rijke beleggers en er ontstaat een zogenaamd buy-to-let-principe. In de documentaire Push van Leilani Farha, VN-rapporteur voor huisvesting, wordt beschreven hoe mensen met veel kapitaal vastgoed kopen als investering, en hoe durfinvesteerders hele huizenblokken opkopen en dan de huur verhogen om profijt te waarborgen.

De gemiddelde student herkent dit fenomeen hoogstwaarschijnlijk onder de alledaagse term huisjesmelker - een persoon die vastgoed bezit en dit peperduur verhuurt om winst te maken. Deze huisjesmelkers verwerven steeds meer macht en domineren zo al een geruime tijd de woningmarkt.

Henk Nijboer, kamerlid van de PvdA, beweert op Joop.nl dat 1 op 10 huizen in grote steden zoals Amsterdam, Groningen en Den Haag door beleggers worden opgekocht. Niet alleen wordt het daardoor voor starters onmogelijk om een betaalbare huurwoning te vinden, laat staan een huis te kopen, maar leven beleggers ook in een “fiscaal paradijs”, aldus Nijboer. Zij tellen namelijk niet officieel als ondernemers en betalen navenant ook maar een effectief tarief van 0,86 tot 1,62 procent. Als de opbrengsten van beleggers eerlijk belast waren, zou al het geld geïnvesteerd kunnen worden in betaalbare woningen, en zou de bezuiniging van 140 miljoen euro per jaar op de huurtoeslag kunnen worden geschrapt.

Daarnaast lijdt heel het land, de Randstad in het bijzonder, aan het zware woningtekort. Sinds de privatisering van de woningcorporaties zijn zij liever bezig met speculeren dan het bouwen van woningen. Ook is er vanuit de landelijke overheid fors bezuinigd op het bouwen van huisvesting. Vastgoed Actueel bericht dat voor het jaar 2022 een tekort van 360.000 tot 380.000 woningen wordt verwacht.

De kwantiteit is echter niet de enige factor. De wooncrisis is vooral een samenkomst van de forse vermenigvuldiging van nieuwe huishoudens, de hoge huurprijzen van woningen boven de liberalisatiegrens en de lange wachtrijen in de sociale sector. Het resultaat hiervan is een woningmarkt waarbij alleen een zoekende met geld succes heeft.

EIGEN ERVARING

Ik als individu heb ook veel ervaring met deze huisvestingsproblematiek. Toen ik van een flexbaantje bij McDonald’s (waar ik als 19-jarige fulltime ongeveer 850€ verdiende) wisselde naar een callcenter-baantje met 40 uur per week en een vast maandsalaris van 1600€ bruto, zag ik licht aan het einde van de tunnel. “Eindelijk”, dacht ik, “kan ik een eigen woning huren. Geen kamertje, maar een woning voor mezelf”. Ik zou immers fulltime gaan werken, en wie fulltime werkt (voor bijna volwassenensalaris), die kan vast wel een eigen appartement betalen, toch?

De realiteit was helaas anders, en dat mocht ik kort daarna zelf meemaken. Woningen en huizen in de vrije sector beginnen tegenwoordig bij €737 en 14 cent. Dit noemt de overheid de liberalisatiegrens. In principe zou dit met een maandsalaris van 1600€ geen probleem voorstellen, echter komt hier de kapitalistische natuur van de vrije sector genadeloos tevoorschijn. De verhuurder verwacht van de aspirant-huurder dat de kale huurprijs maar een derde, of zelfs een vierde van zijn maandelijks salaris uitmaakt. Dit moet met loonstroken worden aangetoond. Mijn 1600€ bruto per maand, die ik van maandag tot vrijdag van negen ‘s ochtends tot half zes ‘s avonds ging verdienen, leken ineens niet zo veel meer. Was het blijkbaar ook niet.

Het is bijna alsof de woningmarkt, die het volk met daken boven het hoofd zou moeten verzorgen en positief zou moeten bijdragen aan de levenskwaliteit… Nou... een markt is. En in een markt is niets vanzelfsprekend, behalve als je kapitaal hebt. Geld. Poen. Monnie. Het is bijna alsof er voorwaarden en criteria gesteld worden, die in ieder geval de winst van een corporatie of huisbaas waarborgen, maar niet de huisvesting van een individu, wat een vitaal aspect van een menswaardig bestaan is. Het sociale grondrecht “Wonen” is zo afhankelijk van het inkomen van de huurder.

HET SOCIALE HUURMODEL VAN WENEN

De dure prijzen en het woningtekort zijn vooral in de Randstad prominent. Je zou denken dat dit voor een politiek, industrieel en sociaal centrum simpelweg karakteristiek is. “De hoofdstad kost veel en je moet een goed inkomen hebben om daar te wonen”; de ongeschreven natuurwet.

Wonen in een grote stad en een maatschappelijk centrum hoeft echter niet onbetaalbaar en een veelverdienersprivilege te zijn. Een voorbeeld uit Wenen, de hoofdstad van Oostenrijk. Door hun socialistische traditie zijn zij een andere weg ingeslagen.

Sociale huisvesting in Wenen heeft haar oorsprong in de Eerste Republiek van Oostenrijk, die van 1918 tot 1934 bestond. Wenen wordt in deze tijd ook “Rotes Wien” (Het Rode Wenen) genoemd, doordat de Sociaaldemocratische Arbeiderpartij destijds de absolute meerderheid in de Gemeenteraad had. Om de levensomstandigheden van de werkende klasse te verbeteren, bouwde de gemeente 65.000 nieuwe sociale woningen. Daar de vraag naar vastgoed onder particulieren niet zeer groot was en de vastgoedprijzen daarom daalden, kon de gemeente op een lucratieve manier een groot aantal grondstukken kopen.

Sociale huisvesting heeft in Wenen een traditie van ongeveer 100 jaar. De huizen en woningen werden in de loop der jaren niet verkocht maar bleven onder de controle van de gemeente. Weens Raadslid Kurt Stützenbecher vertelt: “Het belangrijkste is dat je niet alleen op de markt vertrouwt, maar de markt corrigeert, en huisvesting als mensenrecht door het gebruik van statelijke en communale middelen mogelijk maakt.”

In ieder district van de 23 districten in Wenen is de sociale huur even hoog, of het nou het centrum naast de Stephansdom is of de suburbs veraf van de stedelijke jungle. Het gaat hierbij om €5,80 per vierkante meter, waar nog exploitatiekosten en belasting erbij komt. Van additionele kosten zoals een grote winstopslag is er echter geen sprake, wat de concentratie van kapitaal in de hand van weinigen uitsluit.

Niet alleen is het Weense systeem gunstig voor mensen onder de armoedegrens, maar ook voor de middenklasse. 62% van de Weense burgers huren sociaal. Voor alleenstaanden is er een financiële bovengrens van €44.000 per jaar. De 600 miljoen euro, die de gemeente uitgeeft aan het bouwen van nieuwe sociale woningen, worden gedekt door “het aftrekken van 0,5 procent van de bruto som van elke werknemer en werkgever en het gebruik van dat aandeel voor de woningbouw”, aldus raadslid Stützenbecher.

Dit model zouden we ook in Nederland kunnen uitbouwen en het lijkt erop dat steeds meer mensen kijken naar sociale huisvesting als alternatief.

In februari 2020 pleitte bijvoorbeeld Paulus Jansen, directeur van de Woonbond, op Joop.nl voor “volkshuisvesting in plaats van de woningmarkt”. Hij stelt dat ook middeninkomens toegang moeten hebben tot de sociale huur en dat vrije sector huurders beschermd moeten worden voor woekerprijzen.

DE KRACHT VAN EEN BEWEGING - BERLIJN

Een verandering met betrekking tot de woningmarkt zou een grote verandering in onze samenleving voorstellen. Zo’n verandering gebeurt niet alleen op een financieel vlak, maar ook op een maatschappelijk vlak. Verandering begint altijd bij de mens zelf - de mens, die arm in arm met zijn medemensen een sociale beweging opbouwt. Dat onteigening en non-kapitalistische volkshuisvesting meer dan maar een utopische dagdroom zijn, is vooral in de Duitse hoofdstad Berlijn zichtbaar.

De actiegroepering “Expropriate Deutsche Wohnen & Co.” doet haar naam eer aan. Het hart van de campagne, die in april 2019 is begonnen, is het bestrijden van grote vastgoedbedrijven, rijke particulieren en beheerders. De activisten eisen vooral de onteigening van deze grote bedrijven en particulieren om het vastgoed voortaan in de sociale sector te gebruiken. Het doel is het om ongeveer 240,000 huurhuizen weer onder publieke controle te brengen, het vastgoed weer van de werkende klasse te laten zijn, niet de bezittende klasse. De aanleiding van de beweging zijn de stijgende huurprijzen in de Duitse hoofdstad. 

Alhoewel de campagne veel steun mocht ontvangen van de Berlijnse burgers, keurden de regerende Duitse Sociaaldemocraten het initiatief op een partijconferentie in oktober 2019 af. Dit besluit werd door de kleine coalitiepartners van de SPD, namelijk Die Linke en die Grünen, niet met vreugde ontvangen. Het initiatief kon tijdens de zomer immers ongeveer 70.000 handschriften verzamelen. Daarmee is de drempel van 20.000 handschriften, die de gemeente wettelijk tot een verwerking van het burgerinitiatief verplicht, duidelijk overstegen. Dit resultaat geeft de stemming van een Forsa-onderzoek uit februari 2019 ook zeer passend weer: 44% van alle inwoners in Berlijn beschouwen onteigening als een “redelijke maatregel” terwijl 39% er tegen zijn.

De activisten stellen, dat de onteigening tussen 8 biljoen euro en 14 biljoen euro zou kunnen kosten. De kosten kunnen aan de hand van een lening worden gefinancierd, die dan door huuropbrengsten betaald wordt.

VOLKSHUISVESTING - WHAT IS TO BE DONE?

Hoe bereiken wij in Nederland huisvesting die niet gedefinieerd wordt door schaarste, onbetaalbaarheid en een systeem gebouwd op de markt? Hoe zorgen wij ervoor dat huurdersbelangen onvoorwaardelijk boven winst en de concentratie van kapitaal komen te staan?

De enige manier, om voor de werkende klasse een goeie woonsituatie te garanderen, is democratisch zeggenschap en de controle door onze klasse zelf, vrij van de ketenen van kapitaalbezitters. Er is behoefte aan de oprichting van een nationale huurdersvereniging, die lokale afdelingen voor iedere gemeente heeft.

Huren in Nederland moet dusdanig worden gedemocratiseerd dat voorwaarden, prijzen en regels worden gereguleerd door de nationale huurdersvereniging. Hierbij heeft een huurdersraad het voorzitterschap. De raad bestaat uit alle lokale afdelingsvoorzitters die democratisch verkozen zijn door huurders. Het tekenen van een nationaal huurcontract staat gelijk aan het stemrecht binnen de nationale vereniging. Hierbij kunnen we bouwen op de oude tradities van huurdersverenigingen, die voor het begin van de woningcorporaties werden opgezet. 

Het beschermen van wonen als sociaal grondrecht en als mensenrecht kan zowel theoretisch als praktisch niet binnen een markt plaatsvinden. Wij, als huurders, moeten op ons recht beroep doen en de controle nemen over waar wij wonen, hoe duur wij wonen en wie ervan profiteert. Meer huurdersdemocratie, minder huisbazenoligarchie! Want dan hebben wij niet alleen dak boven het hoofd, maar ook meer zeggenschap over onze omgeving.

De enige manier om dat doel te bereiken en de droom van betaalbaar wonen te realiseren, is het mobiliseren van de massa’s om een tegenmacht te bieden tegen de kapitalistische, uitbuitende praktijken die onze huurmarkt domineren. Het bevechten van de status quo, waarbij de ruime meerderheid geen belang heeft, staat centraal.

Wij als de SP, die zich voor een sociale samenleving inzetten, moeten hiervoor meer tijd en energie investeren in het opbouwen en onderhouden van huurdersverenigingen, het direct contact houden met huurders en uiteindelijk het vormen van een herkenbare, effectieve beweging. De strijd tegen grote grondbezitters en huisbazen kan niet gevoerd worden zonder de klasse die daaronder lijdt. Grote maatschappelijke veranderingen beginnen altijd bij de enkele mens, die de straat op durft te gaan!


LITERATUUR:

Politiek moet de zelf gecreëerde wooncrisis oplossen:

https://joop.bnnvara.nl/opinies/politiek-moet-de-zelf-gecreeerde-wooncrisis-oplossen

Plan voor volkshuisvesting:

https://indd.adobe.com/view/ae12e408-bb48-47d6-a197-ea26067ba76d

Tekort aan betaalbare woningen: is hogere inkomensgrens de oplossing?

https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2314452-tekort-aan-betaalbare-woningen-is-hogere-inkomensgrens-de-oplossing.html

Huur onbetaalbaar voor kwart van de huurders

https://www.woonbond.nl/nieuws/huur-onbetaalbaar-kwart-huurders

Warum Wiener günstig wohnen (Duits: Waarom Weense burgers goedkoop wonen)

https://www.deutschlandfunk.de/sozialer-wohnungsbau-warum-wiener-guenstig-wohnen.769.de.html?dram:article\_id=428615

Berlin's rental revolution: activists push for properties to be nationalised
https://www.theguardian.com/cities/2019/apr/04/berlins-rental-revolution-activists-push-for-properties-to-be-nationalised

Wethouder Ivens: ‘Woningmarkt faalt door gebrek aan sturing’

https://www.parool.nl/columns-opinie/wethouder-ivens-woningmarkt-faalt-door-gebrek-aan-sturing~b0950ee8/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

Van dak boven je hoofd naar investering

https://www.vn.nl/huizenmarkt-wilde-westen/

Over twee jaar 360.000 woningen tekort

https://www.vastgoedactueel.nl/over-twee-jaar-komt-nederland-360-000-woningen-tekort/

Bijna half miljoen woningen in particuliere verhuur

https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2019/14/bijna-half-miljoen-woningen-in-particuliere-verhuur

Corporaties weer terug naar de samenleving

https://www.socialevraagstukken.nl/corporaties-weer-terug-naar-de-samenleving/