Platypus-indrukken

Aan het eind van januari was ik met drie kameraden bij een conferentie van de Platypus Affiliated Society in Berlijn, die werd gehouden om stil te staan bij de gebeurtenissen van de honderd jaar sinds het overlijden van Lenin.

ROOD was uitgenodigd door de organisatie en kreeg ook de mogelijkheid om te spreken. De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik niet bekend was met Platypus, zoals het steevast werd aangeduid. Dit kan worden verklaard uit het feit dat de organisatie, anders dan in Duitsland, Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk, geen afdeling in Nederland heeft. Aangezien de kans niet gering is dat de lezers van dit artikel ook weinig weten over Platypus, zal ik eerst proberen een idee te geven van wat het is.

Platypus is geen partij. Het is een organisatie met leden, voornamelijk studenten, maar het heeft geen programma. Het doet eigenlijk niet aan activisme, maar organiseert wel bijeenkomsten en onderhoudt een website en een blaadje.

Het politieke uitgangspunt van de organisatie is het idee dat ‘links’ dood is. ‘Of juister’, zoals een van hun founding documents stelt, ‘dat wij’, Platypus dus, ‘alles zijn wat ervan over is.’ ‘Links’ zou moeten leven, maar dat kan alleen als het zichzelf overwint, een proces dat, zoals de organisatie zegt, belichaamd is in Platypus zelf.¹ Leden noemen het een ‘pre-politieke’ organisatie, omdat ‘links’ bepaalde ideologische obstakels moet slechten voordat tot politiek handelen kan worden overgegaan.

Het ‘Statement of Purpose’ van de organisatie licht hun gedachtegang verder toe. (De vertaling is van mij.)

‘Als kritische erfgenamen van een verslagen traditie, stelt Platypus dat de huidige desoriëntatie van links - na het falen van de New Left van de jaren 1960, het ontmantelen van de verzorgingsstaat en de vernietiging van de Sovjet-Unie in de jaren 1980-1990 - betekent dat wij eigenlijk niet kunnen zeggen dat wij de taken en doelen van sociale emancipatie beter kennen dan de "utopisten" van vroeger.'

'Onze taak is kritiek en scholing met als doel het herstel van een marxistisch links. Platypus stelt dat de verwoesting van marxistisch links, zoals het vandaag bestaat, die van een traditie is waarvan de nederlaag grotendeels door eigen toedoen [self-inflicted] tot stand kwam. Daarom is marxistisch links historisch en in zo’n staat van ontbinding dat het steeds moeilijker is geworden om samenhangende programmatische sociaal-politieke eisen te stellen. Vanwege het catastrofale verleden en heden, is de eerste taak voor het herstel van een marxistisch links als emancipatoire kracht de erkenning van de redenen voor de historische mislukking van het marxisme [historical failure of Marxism] en om de noodzaak van een marxistisch links voor het heden en de toekomst duidelijk maken.’²

Bij lezing van dit stuk kwam bij mij een aantal vragen op. Waarom wordt het steeds moeilijker om sociaal-politieke eisen te stellen? Komen deze niet voort uit de hele socialistische kijk op de kapitalistische maatschappij met haar klassen met tegenstrijdige belangen en de noodzaak van machtsvorming voor werkende mensen - uit de klassenstrijd zelf dus? Verder, hebben marxisten er niet veel tijd en moeite in gestoken om de ‘historische mislukking van het marxisme', of liever van de socialistische partijen, stalinistische staten en revolutionaire bewegingen, te verklaren, waarbij Trotski, die de verwording van de Sovjet-Unie en de Communistische Internationale scherp en op een materialistische manier heeft geanalyseerd, in het bijzonder moet worden genoemd?

De conferentie van januari gaf geen antwoorden op deze vragen, maar deed integendeel meer vragen opkomen.

Zoals gezegd was ROOD uitgenodigd om de conferentie bij te wonen. Uit gesprekken met enkele organisatoren bleek dat zij ongeveer net zo weinig van ons wisten als wij van hen. De workshop van ons bestuurslid Marcel was duidelijk een product van deze wederzijdse onbekendheid, omdat de workshop vooral ging over de praktische kant van het activisme van ROOD (wat voor activiteiten we organiseren, hoe we social media gebruiken, initiatieven als Jan Romein en De Rode Lap enzovoort) en nauwelijks over theorie.

Over deze workshop wil ik verder alleen opmerken dat Marcel naar mijn mening daarin een zwakte van onze organisatie - de heterogeniteit, de grote verscheidenheid aan richtingen - te veel tot een deugd verhief. Het gaat mij hierbij niet om ‘theoretische zuiverheid’: we moeten ons realiseren dat de verschillen die in onze organisatie bestaan uiteindelijk aan de oppervlakte zullen komen en gevolgen zullen hebben voor de praktijk. Bij De Socialisten is dit al gebleken. We zullen daarom veel meer moeten doen om onze leden te scholen en echte, niet slechts een schijneenheid te smeden.

De volgende dag zat onze kameraad Marcel in een panel met drie Platypus-adepten. Het onderwerp van deze sessie was de opbouw van een ‘marxistische massapartij’. Er werd echter nauwelijks gesproken over het belang van een goed programma of betrokkenheid van socialisten bij verschillende vormen van strijd, maar vooral over … Platypus. Johannes Regell, lid van de Zweedse Socialisterna, maakte van de gelegenheid gebruik om te zeggen dat de opbouw van een partij vandaag de dag onmogelijk is. ‘Ik denk’, zei hij, ‘dat we moeten beginnen met de stelling dat de strijd voorbij is (!) en links zo’n honderd jaar geleden gestorven is.’

Terecht zei Marcel dat dit en veel van de overige dingen die tijdens deze discussie werden gezegd, die van een vergelijkbare strekking waren - ‘links’ is dood, socialistische politieke actie is niet aan de orde, vragen over hervorming en revolutie worden niet door de werkelijkheid, maar door liefhebbers opgeworpen enz. - lijnrecht ingaan tegen alles wat ROOD probeert te doen. Onze leden, hoezeer ze ook op andere punten verschillen, zijn verenigd in de overtuiging dat het mogelijk is om de wereld te veranderen en willen zich daar ook voor inzetten.

Er is ook alle reden om daarvan overtuigd te zijn. ‘Links’ heeft in de afgelopen eeuw te maken gehad met moeilijke objectieve omstandigheden en heeft in de strijd daartegen grote fouten gemaakt, waardoor talloze revolutiekansen ongebruikt zijn gelaten. De zogenaamde mislukking van het socialisme heeft in brede kring geleid tot demoralisatie. Maar de tegenstellingen van het kapitalisme en alle crises die het systeem voortbrengt, drijven steeds weer nieuwe mensen de weg van de strijd op, die uiteindelijk moet leiden tot grote botsingen tussen de klassen en revolutie.

Het dieptepunt van de conferentie werd bereikt toen de schrijver Benjamin Studebaker, die niet sprak namens Platypus maar wel het een en ander met hen gemeen leek te hebben, tijdens de chaotische avondsessie van die dag, die zou gaan over de 'nalatenschap van Lenin', iemand in het publiek beschuldigde van ‘live action role-playing’, toen diegene zijn revolutionaire standpunt over de oorlog in Oekraïne uiteenzette. Volgens Studebaker ging deze persoon er te veel van uit dat de huidige situatie vergelijkbaar is met die van honderd jaar geleden, maar waar het cruciale verschil volgens hem dan in bestaat, legde Studebaker niet uit.

ROOD doet er goed aan om contacten te onderhouden met organisaties in het buitenland die zich niet alleen ‘marxistisch’ noemen, maar sociale revolutie in onze tijd ook erkennen als een reële mogelijkheid. De mensen die ‘links’ doodverklaren, kunnen we beter links laten liggen.

Footnotes

1. Platypus Affiliated Society, ‘What is a platypus? On Surviving the Extinction of the Left’, https://platypus1917.org/about/what-is-a-platypus/ (27 februari 2024). ↩

2. Platypus Affiliated Society, ‘Statement of Purpose’ (april 2007), https://platypus1917.org/about/statement-of-purpose/ (27 februari 2024). ↩